بررسی زایش لیستونیت‌های طلادار با استفاده از مطالعات کانی‌شناسی، ژئوشیمی، کانی سنگین، میانبارهای سیال و ایزوتوپ‌های پایدار (اکسیژن، کربن و گوگرد) در پهنه افیولیت- ملانژ خاور کشور (منطقه هنگران- جنوب بیرجند)

لیستونیت­ (Listvenite) یک سنگ­ اولترامافیک کربناتی­شده (Ophiocarbonate) است که به دلیل داشتن فلزات گرانبها و پایه به‌ویژه طلا، نقره، مس، آرسنیک و جیوه از دید اکتشاف و بهره­برداری مهم به شمار می­آید. این سنگ‌ها کهدر پهنه‌های افیولیت- ملانژ و در کنار گسل‌های اصلی و پهنه‌های برشی بیشترین رخنمون را دارند، در نتیجه دگرسانی آب‎دار و کربناتی سنگ­های اولترامافیک تشکیل شده­اند. در خاور اﻳران گستردگی رخنمون­های لیستونیتی قابل توجه است. از دید سنگ‎نگاری، لیستونیت­های هنگران به سه نوع اصلی تقسیم می‌شوند:    1- لیستونیت­های کربناتی (نوع I) 2- لیستونیت­های سیلیسی (نوع II) و 3- لیستونیت­های سیلیسی سولفیددار با بافت برشی (نوع III). مقدار طلا در این سنگ­ها عموماً پایین است و بالاترین مقدار آن در لیستونیت­های نوع III، ppb 290 اندازه­گیری شده است. در مطالعه نمونه‌های کانی سنگین در رسوبات آبراهه­ای لیستونیت­های منطقه، ذرات طلا، پیریت، کالکوپیریت، سینابر و مس طبیعی تشخیص داده شد. ذرات طلا بیشتر همراه با پیرﻳت هستند و بیشترین اندازه آن به 80 میکرون می­رسد. داده‌های تجزیه نقطه‌ای نشان می‎دهد که بیشتر سولفیدها از پیریت، مارکاسیت، براوویت (Brovoite) و به مقدار کمتر کالکوپیریت تشکیل و بیشتر پیریت­ها به مارکاسیت تبدیل شده‎اند. همچنین بیشتر کانی‎های کربناتی موجود در این لیستونیت‌ها، دولومیت و منیزیت است. وجود کانی شاخص براوویت با منطقه‌بندی­ آشکار و مرتبط با تغییرات مقادیر نیکل، نشانگر تغییرات متناوب فیزیکوشیمیایی در سیال گرمابی است. مطالعه کانه‎نگاری و توالی همبود کانی‎ها نشان از تشکیل دولومیت و منیزیت در مرحله پیش از کانی­سازی و در ادامه آن سولفیدها (بیشتر پیریت) دارد.مطالعه اﻳزوتوپ­های پایدار کربن و اکسیژن در 3  نمونه دولومیت (= 9.353- 9.982 ‰, δ13CPDB =1.57-1.67 ‰ δ18OSMOW) نشان می‎دهد که منشأ ایزوتوپ‌های اکسیژن و کربن می‌‏تواند از آب‎های اقیانوسی باشد که در اثر حرکت و چرخش این آب‎ها در سنگ‎های اولترامافیک مجموعه‌های افیولیتی و به دنبال آن، رخداد دگرسانی در آنها، دولومیت تشکیل شده است. با توجه به گسترهδ34SCDT  در زوج کانی­ پیریت- مارکاسیت در لیستونیت­های سیلیسی هنگران (9/7- 7/5 ‰)، چنین به نظر می­رسد که سولفور کانی‎های سولفیدی اشاره‎شده، از سنگ‌های گرانیتی جنوب منطقه منشأ گرفته‌ است. با در نظرگرفتن حضور گسترده سنگ‎‌های اولترامافیکی سرپانتینی‎شده و همچنین رخنمون‎های گرانیت در منطقه مورد مطالعه، می‌توان منشأ طلا، نقره و عناصر پایه از جمله مس، سرب، روی، جیوه، آرسنیک، آنتیموان را مرتبط با گرانیت‌های منطقه و منشأ کروم، نیکل، تیتان و آهن را مرتبط با اولترامافیک‌ها دانست. نتایج حاصل از مطالعه میانبارهای سیال روی رگه‌های کوارتز کانه‌زایی‌شده در لیستونیت­های هنگران نشان می­دهد که سیال‌گرمابی مؤثر بر سنگ میزبان شوری پایینی دارد و بیشترین دمای سیال 280  درجه سانتی‎گراد اندازه­گیری شده است.